Richard Stallman: η συνέχεια

Tο δεύτερο μέρος της συνέντευξης με πληροφορίες για το ελεύθερο λογισμικό.

Τι σημαίνει ελεύθερο λογισμικό;

Ελεύθερο λογισμικό σημαίνει λογισμικό που σέβεται την ελευθερία των χρηστών και των κοινοτήτων τους. Με το λογισμικό υπάρχουν μόνο δύο πιθανά σενάρια, ή ο χρήστης ελέγχει το πρόγραμμα, ή το πρόγραμμα ελέγχει αυτόν. Στην πρώτη περίπτωση, το λογισμικό είναι ελεύθερο γιατί για να έχει κάποιος αποτελεσματικό έλεγχο των προγραμμάτων, χρειάζεται συγκεκριμένες ελευθερίες. Αυτές οι ελευθερίες είναι τα κριτήρια βάσει των οποίων καθορίζεται το ελεύθερο λογισμικό. Αν οι χρήστες, από την άλλη, δεν ελέγχουν το πρόγραμμα, τότε το πρόγραμμα ελέγχει τους χρήστες και οι εταιρείες ανάπτυξης λογισμικού ελέγχουν το πρόγραμμα. Αυτό σημαίνει ότι το πρόγραμμα είναι ένας άδικος μηχανισμός άσκησης εξουσίας. Το ελεύθερο λογισμικό είναι λογισμικό που σέβεται τις ελευθερίες των χρηστών και αυτή είναι η βασική ιδέα πίσω από το «κίνημα ελεύθερου λογισμικού»: το μη ελεύθερο λογισμικό είναι μία αδικία που πρέπει να σταματήσουμε. Αρχικά ας ξεφύγουμε εμείς και μετά ας βοηθήσουμε τους άλλους να ξεφύγουν.

Και φυσικά όταν λέτε «ελεύθερο» δεν εννοείτε απλώς «δωρεάν», εννοείτε πολλά περισσότερα...
Εννοώ ελεύθερο όπως λέμε «ελευθερία».

Ποιες είναι αυτές οι ελευθερίες που πρέπει ένα πρόγραμμα να σέβεται;
Ελευθερία μηδέν: Η ελευθερία να τρέχεις το πρόγραμμα όπως θέλεις.
Ελευθερία ένα: Η ελευθερία να μελετάς τον πηγαίο κώδικα του προγράμματος και να επεμβαίνεις σε αυτόν, ώστε το πρόγραμμα να κάνει ακριβώς την δουλειά που θέλεις.
Ελευθερία δύο: Η ελευθερία να βοηθάς τους άλλους, ή αλλιώς, να αναδιανέμεις ακριβή αντίγραφα όποτε το επιθυμείς.
Ελευθερία τρία: Η ελευθερία να συμβάλλεις στην κοινότητα χρηστών σου, δηλαδή την ελευθερία να διανέμεις αντίγραφα του προγράμματος με τις μετατροπές σου (δεδομένου πάντα ότι έχεις κάνει τέτοιες μετατροπές γιατί αυτό δεν είναι κάτι που το κάνουν όλοι).


Και για να υποστηρίξετε αυτές τις θέσεις ξεκινήσατε ένα ίδρυμα, το “Free Software Foundation” (Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού).
Έχε στο νου σου ότι ο στόχος δεν είναι απλά θεωρητικός. Ήθελα να κάνω πραγματικότητα την ιδέα του να χρησιμοποιείς τον υπολογιστή σου ελεύθερα. Κάτι τέτοιο είναι αδύνατο, αν είσαι υποχρεωμένος να χρησιμοποιείς μη ελεύθερο λογισμικό. Όταν ξεκίνησα το 1983, δεν υπήρχε άλλος τρόπος να κάνεις έναν υπολογιστή να τρέξει. Έπρεπε να έχει ένα λειτουργικό σύστημα και όλα τα λειτουργικά συστήματα ήταν ιδιόκτητα, οπότε όφειλες να διαθέτεις μη ελεύθερο λογισμικό (ιδιόκτητο σημαίνει μη-κοινόχρηστο άρα και μη ελεύθερο. Οι δύο όροι είναι συνώνυμοι).

Άρα, για να υπάρχει η δυνατότητα ελεύθερης χρήσης, ήταν πρώτα αναγκαίο να αναπτύξουμε ένα ελεύθερο λειτουργικό σύστημα. Ήθελα να κάνω πραγματικότητα την ιδέα του να χρησιμοποιείς τον υπολογιστή σου ελεύθερα και αυτό σήμαινε την ίδρυση ενός project ανάπτυξης λογισμικού, ώστε να δημιουργηθούν όλα εκείνα τα προγράμματα που χρειάζεσαι. Aυτό, λοιπόν, είναι ένα λειτουργικό σύστημα που ονομάζεται GNU. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο έπρεπε να γίνει δουλειά. Ήθελα να πάω ένα βήμα παραπέρα από το να  κάνω απλώς μία αόριστη φιλοσοφική επισήμανση, έπρεπε να περάσω στην πράξη, ώστε να κάνουμε την ελευθερία ένα πραγματοποιήσιμο στόχο.

Και γιατί θεωρείτε ότι είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμα των ανθρώπων να έχουν πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα ενός προγράμματος;
Για ποιο λόγο πρέπει ο κόσμος να είναι ελεύθερος; Υπάρχουν άνθρωποι που δεν πιστεύουν στην ελευθερία, οπότε δεν μπορείς να κάνεις διάλογο με λογικά επιχειρήματα μαζί τους. Αυτή είναι μία θεμελιώδης διαφορά στις αξίες του καθενός. Από τη στιγμή που αναγνωρίζεις ότι μόνο έχοντας πλήρη έλεγχο στο λογισμικό σου μπορείς να ζεις ελεύθερα και να χρησιμοποιείς υπολογιστές –εφόσον θέλεις ελευθερία-, πρέπει να επιμείνεις στο ελεύθερο λογισμικό.

Γιατί όμως το λογισμικό είναι διαφορετικό από άλλα προϊόντα; Όταν ένας έμπορος πουλάει μία καρέκλα...
Το λογισμικό δεν είναι σαν αυτά τα πράγματα. Το λογισμικό έχει περίπλοκες λειτουργίες, ενώ μια καρέκλα δεν έχει. Δεν υπάρχει τρόπος να σχεδιάσεις μία καρέκλα ώστε να κάνει πράγματα σε εσένα και να ελέγχει τις πράξεις σου. Συνήθως κάθεσαι πάνω της και κρατάς τον έλεχο του πώς κάθεσαι. Η καρέκλα μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο αναπαυτική, αλλά δεν πρόκειται να σε μεταφέρει σε κάποιο άλλο κτίριο. Ή να σε παρατήσει στη μέση του δρόμου, ή ένα σωρό άλλα πράγματα που μπορεί να μην φανταζόσουν ποτέ. Δεν είναι -λόγου χάρη- πολύ πιθανό η καρέκλα σου να έχει κρυμμένη μία βελόνα που θα σου κάνει ένεση με κάποιου είδους φαρμάκο. Το λογισμικό από την άλλη, κάνει πράγματα πολύ πιο περίπλοκα και το ιδιόκτητο λογισμικό κατά παράδοση έχει κακόβουλες λειτουργίες, συγκρίσιμες με την βελόνα του παραδείγματος. Έχουν βρεθεί κατασκοπευτικές δυνατότητες στα Windows. Υπάρχουν επίσης κερκόπορτες που επιτρέπουν την είσοδο σε όσους ξέρουν πώς να τις χειρίζονται ώστε να κάνουν διάφορα πράγματα στους χρήστες. Με άλλα λόγια, η Microsoft μπορεί να κάνει ό,τι θέλει με τους χρήστες των Windows, έχει πλήρη έλεγχο στα μηχανήματά τους και μπορεί να τους σαμποτάρει με κάθε δυνατό τρόπο. Αν χρησιμοποιείς μη ελεύθερο λογισμικό, είσαι ευάλωτος απέναντι στην εταιρεία ανάπτυξης λογισμικού, και αυτό που οι κατασκευάστριες εταιρίες βασικά λένε είναι: «πρέπει απλώς να μας εμπιστευτείτε διότι, φυσικά, μία μεγάλη επιχείρηση σαν την δική μας δεν θα σας έβλαπτε ποτέ».

Πέραν του ελεύθερου λογισμικού οι εταιρίες σήμερα προσπαθούν να ελέγξουν τι μπορούν οι χρήστες να έχουν αποθηκευμένο στις συσκευές τους. Ένα από τα μέσα επιβολής τους είναι η χρήση ιδιόκτητων τύπων e-book.
Αυτό βάλλει κατά των παραδοσιακών ελευθεριών του αναγνωστικού κοινού. Σαν παράδειγμα θα αναφέρω το “Swindle” [λογοπαίγνιο με το “Kindle” της Amazon, ταμπλέτας για e-books], γιατί των όρων χρήσης αυτού ξέρω. Το αποκαλώ έτσι  [Swindl /κομπίνα] επειδή εξαπατά τους αναγνώστες, στερώντας τους τα βασικά δικαιώματα του αναγνωστικού κοινού. Για παράδειγμα, την ελευθερία του να είναι κανείς κάτοχος ενός βιβλίου, γιατί η Amazon λέει ότι οι χρήστες δεν μπορούν. Μπορούν μόνο να έχουν την άδεια ανάγνωσης ενός βιβλίου υπό τις συνθήκες που ορίζει αυτή.

Μετά είναι η ελευθερία να αποκτήσεις το βιβλίο ανώνυμα, το οποίο είναι κατά βάσει αδύνατο, για τα πιο διαδεδομένα βιβλία με το “Swindle”. Είναι διαθέσιμα μόνο από την Amazon και αυτή απαιτεί προσωπικά στοιχεία από τους χρήστες, δεν τους δίνει κάποια δυνατότητα να πληρώσουν ανώνυμα με μετρητά, όπως θα αγόραζες ένα τυπωμένο βιβλίο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη διατήρηση μίας βάσης δεδομένων από την Amazon που θα περιέχει ονόματα χρηστών και κάθε τίτλο που έχουν διαβάσει. Αυτή η βάση δεδομένων είναι μία απειλή κατά των  ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Και έπειτα έρχεται η ελευθερία του να δίνεις το βιβλίο σε κάποιον άλλον, ίσως αφού το διαβάσεις, η ελευθερία να δανείζεις το βιβλίο σε άλλους όταν το επιθυμείς, και η ελευθερία να πουλήσεις το βιβλίο σε ένα βιβλιοπωλείο που αγοράζει μεταχειρισμένα. Η Amazon αποκλείει αυτές τις δύο ελευθερίες, μερικώς μέσω ψηφιακών χειροπεδών (κακόβουλες υπολειτουργίες του λογισμικού σχεδιασμένες έτσι ώστε να περιορίζουν τους χρήστες να τις απολαμβάνουν) και εν μέρει λέγοντας ότι οι χρήστες δεν μπορούν να είναι κάτοχοι του βιβλίου, γιατί τους ζητά στην αρχή να υπογράψουν ένα συμβόλαιο που δηλώνει ότι δεν θα μοιράσουν, δανείσουν ή πουλήσουν το βιβλίο.

Και τέλος, είναι η ελευθερία να κρατήσεις το βιβλίο για όσο θέλεις.

Εάν θυμάμαι καλά, υπήρξε και μία οργουελιανή τροπή στην όλη ιστορία...
Ναι, γιατί διέγραψαν χιλιάδες αντίγραφα του «1984». Αυτό έγινε το 2009. Αυτά τα αντίγραφα ήταν εγκεκριμένα αντίγραφα μέχρι τη μέρα που η Amazon αποφάσισε να τα διαγράψει. Δέχτηκαν έντονη κριτική μετά από αυτή την ενέργεια και έτσι υποσχέθηκαν να μην το κάνουν αυτό ξανά, εκτός και αν τους ζητηθεί από το κράτος. Αυτό δεν με καθησυχάζει καθόλου. Καθένα από αυτά κάνει το “Swindle” μία απαράδεκτη επίθεση στις ελευθερίες μας και είναι κάτι που πρέπει να αρνηθούμε να χρησιμοποιήσουμε. Δεν ξέρω λεπτομέρειες για τους ανταγωνιστές του, αλλά όλοι τους έχουν κοινά τουλάχιστον κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά. Εκτός από κάποια στα οποία μπορείς να φορτώσεις μόνο μορφές αρχείων που είναι τεκμηριωμένες και όχι μυστικές. Πιθανώς μερικά από αυτά να μπορείς να τα αγοράσεις με μετρητά κάπου, αν ο συγγραφέας πουλάει αντίγραφα. Αλλά το πρόβλημα, για τα ψηφιακά βιβλία γενικά, είναι ότι δεν υπάρχει τρόπος για κάποιον να τα αποκτήσει με μετρητά, ή ανώνυμα, εξαιτίας του γεγονότος ότι δεν υπάρχει κάποιος τρόπος διαδικτυακής πληρωμής που να διατηρεί την ανωνυμία του χρήστη. Το Βitcoin μπορεί να χρησιμοποιηθεί γι’ αυτό το σκοπό, αλλά το Bitcoin είναι κάπως κερδοσκοπικό, γιατί η αξία του έχει μεγάλες μεταβολές. Δεν νομίζω ότι έχει φτάσει ακόμα στο σημείο εκείνο ώστε να θεωρείται ένα εύκολο, ανώνυμο, ψηφιακό σύστημα πληρωμών. Και δεν είναι εγγενώς ανώνυμο. Μπορείς να κάνεις μία πληρωμή με Bitcoin ανώνυμα, αλλά πρέπει να παιδευτείς λίγο παραπάνω. Δεν θυμάμαι τις λεπτομέρειες, θυμάμαι μόνο ότι ήταν αρκετά περίπλοκο ώστε να με αποθαρρύνει από να το κάνω. Απλά θα συνέχιζα να μην κάνω διαδικτυακές αγορές.

Υπάρχει και μία άλλη πτυχή στην χρήση μη ελεύθερου λογισμικού: γίνεσαι και κακός γείτονας.
Όταν σου ζητείται να υποσχεθείς ότι δεν θα μοιραστείς τίποτα με άλλους ανθρώπους, τότε τι εννοούν; Σου ζητούν να προδώσεις την κοινότητά σου. Ποια είναι οι κοινότητά σου; Είναι ο κόσμος που ξέρεις, οι άνθρωποι με τους οποίους συνήθως συνεργάζεσαι. Αυτές οι άδειες χρήσης λογισμικού σε προσκαλούν να προδώσεις τους ανθρώπους με τους οποίους συνήθως συνεργάζεσαι.

Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τους όρους «ελεύθερο» και «ανοιχτό λογισμικό» ως ταυτόσημους, άλλα είναι δύο διαφορετικά πράγματα.
Ο όρος “open-source” επινοήθηκε το 1998 από ανθρώπους εντός της κοινότητας του ελεύθερου λογισμικού. Θυμήσου ότι ξεκίνησα το κίνημα υπέρ του ελεύθερου λογισμικού το 1983. Μέχρι το ’98 είχαμε ήδη πετύχει αρκετά πράγματα, πολλοί άνθρωποι «έγραφαν» ελεύθερα προγράμματα και πολλοί τα χρησιμοποιούσαν. Αλλά δεν συμφωνούσαν όλοι με τη φιλοσοφία του κινήματος υπέρ του ελεύθερου λογισμικού. Πολλοί από αυτούς, αν και τους άρεσε να χρησιμοποιούν ελεύθερο λογισμικό, έβρισκαν την φιλοσοφία μας υπερβολικά ριζοσπαστική και επιθετική. Επινόησαν λοιπόν ένα διαφορετικό όρο, έτσι ώστε να αποφύγουν κάθε αναφορά στην φιλοσοφία μας και να αποφύγουν να παρουσιάζουν το ζήτημα σαν θέμα δικαιοσύνης και αδικίας. Οπότε, αυτός είναι ο σκοπός του όρου «ανοιχτό λογισμικό». Περιγράφει περίπου την ίδια κατηγορία λογισμικού, αλλά χωρίς να το παρουσιάζει σαν ένα ζήτημα ηθικής. Δεν λένε ότι αν ένα πρόγραμμα είναι μη ελεύθερο είναι αυτόματα μία αδικία την οποία και πρέπει να αποτινάξεις.

Στο παρελθόν έχετε πει ότι « η ατζέντα του κινήματος υπέρ του ελεύθερου λογισμικού έχει υπονομευτεί και σχεδόν χαθεί». Αναφερόσασταν μήπως σε περιπτώσεις σαν του Android (το λειτουργικό σύστημα ορισμένων κινητών τηλεφώνων);
Το Android είναι απλώς ένα παράδειγμα μίας ευρύτερης τάσης των ανθρώπων μιας κοινότητα να μην αντιλαμβάνονται το ζήτημα με όρους ελευθερίας και αδικίας. Το «ανοιχτό λογισμικό» είναι μέρος αυτής της τάσης. Κοίτα, για παράδειγμα, τις πάνω από 1000 διαφορετικές διανομές του GNU/Linux. Περίπου δέκα αποτελούνται αποκλειστικά από ελεύθερο λογισμικό, του οποίου οι προγραμματιστές θεωρούν ζήτημα αρχής να διατηρούν ελεύθερο. Οι υπόλοιπες χίλιες περίπου περιλαμβάνουν κομμάτια μη ελεύθερου λογισμικού ή στρέφουν το χρήστη προς αυτό, το οποίο αυτομάτως δίνει νομιμότητα στο μη ελεύθερο λογισμικό, απορρίπτοντας την φιλοσοφία του κινήματος. Και οι φωνή τους είναι ισχυρή.  Οι περισσότεροι άνθρωποι που εισέρχονται σε αυτή την κοινότητα αποκρυσταλλώνουν τις ιδέες τους σχετικά με το περί τίνος πρόκειται, βασισμένοι σε αυτές τις διανομές και το τι έχουν να πουν οι άλλοι που είναι χαρούμενοι με τη χρήση τους. Είναι μόνο μία μειονότητα που κατά βάση αναγνωρίζει το μη ελεύθερο λογισμικό ως μία αδικία που δεν πρέπει να ανεχτούμε. Και φυσικά, αυτές οι απόψεις διαδίδονται. Μιλώντας αυστηρά, το Android είναι ελεύθερο λογισμικό αλλά δεν είναι ολοκληρωμένο. Για να μπορέσει ένα τηλέφωνο να τρέξει, στην πραγματικότητα χρειάζεται και άλλο λογισμικό που δεν είναι ελεύθερο. Κάθε τηλέφωνο με Android χρειάζεται και λίγο μη ελεύθερο λογισμικό. Επίσης, πολλά από αυτά είναι «τυραννικά» προϊόντα που δεν επιτρέπουν στους χρήστες να αλλάξουν το σύστημα. Οπότε, το λογισμικό σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να έχει φτιαχτεί από «ελεύθερο» πηγαίο κώδικα, αλλά αν ο χρήστης δεν μπορεί να αντικαταστήσει το λογισμικό, τότε αυτά τα εκτελέσιμα προγράμματα δεν είναι ελεύθερα.

Παρά τα τεχνικά σας επιτεύγματα όσον αφορά τον προγραμματισμό, ένα από τα μεγαλύτερα “hack” σας ήταν η σύλληψη του GNU General Public License (GNU GPL), μίας άδεια χρήσης η οποία έγινε πρότυπο για πολλές άλλες.
Θα ήταν πιο ακριβές να πείς ότι οι περισσότερες άλλες άδειες [ελευθερου] λογισμικού γράφτηκαν ως αντίδραση ενάντια στις ιδέες της GNU GPL. Βλέπεις, η άδεια GNU GPL είναι μια άδεια "copyleft". Κάθε άδεια χρήσης ελεύθερου λογισμικού, για να χαρακτηρίζει πραγματικά ελεύθερο λογισμικό, πρέπει να σου παρέχει τις τέσσερις ελευθερίες. Ο μόνος τρόπος για το λογισμικό να έχει τις τέσσερις αυτές ελευθερίες είναι η να εκδοθεί από μία άδειας χρήσης που στις δίνει. Οι νόμοι για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας πλέον έχουν γίνει πολύ περιοριστικοί, τα πάντα προστατεύονται από copyright εξ’ορισμού. Ο μόνος τρόπος, συνεπώς, για ένα πρόγραμμα να είναι ελεύθερο είναι αν οι κάτοχοι των δικαιωμάτων κάνουν μία επίσημη δήλωση ότι σου εκχωρούν αυτές τις τέσσερις ελευθερίες (Αυτή τη δήλωση την ονομάζουμε άδεια χρήσης ελεύθερου λογισμικού). Αυτό μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους. Το “copyleft” λέει ότι οι ελευθερίες δύο και τρία (αυτές είναι οι ελευθερίες να διανέμεις αντίγραφα και αντίγραφα των εκδόσεων με μετατροπές) περιέχουν έναν όρο. Ο όρος που το “copyleft” θέτει είναι ότι όταν τις μοιράζεις πρέπει να το κάνεις σεβόμενος τις ίδιες ελευθερίες και για τον επόμενο που θα θελήσει να το κάνει. Έτσι, ο κόσμος που παίρνει αντίγραφα από εσένα, ασχέτως αν είναι τροποποιημένα ή όχι, πρέπει να λαμβάνει και τις τέσσερις ελευθερίες. Αν κατά τη διαδικασία των μετατροπών πάρεις  ένα κομμάτι αυτού του κώδικα και τον βάλεις σε ένα άλλο πρόγραμμα με άλλο κώδικα, ο όρος προβλέπει ότι ολόκληρο το πρόγραμμα πρέπει να πληρεί τις τέσσερις προϋποθέσεις, έτσι ώστε να μην μπορεί κάποιος να το μετατρέψει σε ιδιόκτητο ισχυριζόμενος ότι έχει κάνει κάποιες δικές του τροποποιήσεις. Αν έχεις σκοπό να χρησιμοποιήσεις τέτοιο κώδικα στο πρόγραμμά σου πρέπει να κάνεις όλο το πρόγραμμα ελεύθερο. Και το έκανα αυτό γιατί συνειδητοποίησα ότι υπήρχαν τα εξής σενάρια: ή οι άνθρωποι θα μετέτρεπαν τον κώδικά μου σε μη ελεύθερο λογισμικό και θα το χρησιμοποιούσαν για να εκμεταλλευτούν τους άλλους, ενδεχομένως αφού το είχαν τροποποιήσει ή θα τους απέτρεπα από το να το κάνουν. Συνειδητοποίησα ότι αν δεν τους σταματούσα ο κώδικάς μου θα μετατρεπόταν σε μη ελεύθερο λογισμικό, οι χρήστες θα έπαιρναν τον κώδικά μου αλλά όχι ελεύθερα και αυτό θα έφερνε τα αντίθετα αποτελέσματα, θα κατέρριπτε το λόγο που έγραψα τον κώδικα, να υπάρχει ένα σύστημα που κάποιος θα μπορεί να το χρησιμοποιεί ελεύθερα. Έτσι, επινόησα ένα προληπτικό μέσο το όποιο είναι το “copyleft”.

Και πως αυτές οι ιδέες του copyleft εφαρμόζονται σήμερα στον κόσμο των διαδικτυακών υπηρεσιών και του “cloud computing”;
Αυτά τα ζητήματα [του ελεύθερου λογισμικού] ισχύουν για το λογισμικό, δουλειά δηλαδή της οποίας μπορείς να κάνεις ένα αντίγραφο, οπότε αυτά τα ζητήματα δεν εφαρμόζονται εκεί. Από την άλλη μεριά, όταν κάνεις δουλειά στον υπολογιστή σου δεν πρέπει να χρησιμοποιείς καμία διαδικτυακή υπηρεσία για να το κάνεις, γιατί όταν το κάνεις χάνεις κάθε έλεγχο αυτής της δουλειάς. Αν η δουλειά σου έχει γίνει στον server κάποιου άλλου, εκείνος την ελέγχει και όχι εσύ. Οπότε το γενικό θέμα του έλεγχου της δουλειάς από τον χρήστη εφαρμόζεται, αλλά με διαφορετικό τρόπο.

Παρά τα πρακτικά πλεονεκτήματα δεν έχει υπάρξει ακόμα μία μαζική μεταστροφή στο ελεύθερο λογισμικό στον δημόσιο τομέα.
Οι εταιρίες ιδιόκτητου λογισμικού έχουν πολλά χρήματα. Τα χρησιμοποιούν για να εξαγοράσουν κυβερνήσεις. Ένας τρόπος για να γίνει αυτό είναι δωροδοκώντας συγκεκριμένα κυβερνητικά στελέχη. Αυτό είναι τυπικά παράνομο, αλλά το κάνουν έτσι κι αλλιώς. Το άλλο είναι να δωροδοκήσουν το κράτος αυτό καθαυτό, ή κάποιον άλλο φορέα που έχει δικαιοδοσία και αυτό δεν είναι παράνομο (άλλα είναι εξίσου διεφθαρμένο).

Παρά τις άσχημες οικονομικές συνθήκες δεν υπάρχει κάποια πρόβλεψη στην Ελλάδα για χρήση ελεύθερου λογισμικού στην δημόσιο τομέα.
Δεν θα ήθελα να περιορίσω τη κουβέντα σε μία ατζέντα περιορισμού δαπανών γιατί αυτός είναι δευτερεύον λόγος. Ο πραγματικός λόγος για τον οποίο η ελληνική κυβέρνηση και κάθε άλλη κυβέρνηση πρέπει να επιμείνει στην χρήση ελεύθερου λογισμικού είναι για να έχει τον έλεγχο της δουλειάς που γίνεται με αυτό, με άλλα λόγια, την εθνική κυριαρχία των δεδομένων και των συστημάτων πληροφορικής της. Και για αυτό το σκοπό αξίζει να γίνουν δαπάνες.

Ας μιλήσουμε λίγο για τον ρόλο που το ελεύθερο λογισμικό πρέπει να έχει στην εκπαίδευση. Έχει υπάρξει αντικείμενο πολλών συζητήσεων τον τελευταίο καιρό.
Τα σχολεία πρέπει να διδάσκουν αποκλειστικά τη χρήση ελεύθερου λογισμικού, διότι τα σχολεία έχουν και μία κοινωνική λειτουργία: να εκπαιδεύσουν καλούς πολίτες για μία ισχυρή, ικανή, ελεύθερη και αλληλέγγυα κοινωνία. Στον τομέα της πληροφορικής αυτό σημαίνει την εκπαίδευση των ανθρώπων ώστε να είναι ικανοί χρήστες ελεύθερου λογισμικού.

Το να διδάσκεις τη χρήση ιδιόκτητου λογισμικού εμφυτεύει την εξάρτηση. Για ποιο λόγο νομίζετε πολλές εταιρίες λογισμικού μοιράζουν δωρεάν αντίγραφα των μη ελεύθερων προγραμμάτων στα σχολεία; Γιατί θέλουν τα σχολεία να διαδώσουν αυτή την εξάρτηση. Αυτό έρχεται σε πλήρη σύγκρουση με την κοινωνική αποστολή των σχολείων, δεν θα έπρεπε να το κάνουν. Είναι σαν να δίνεις στα παιδιά εξαρτησιογόνες ουσίες. Οι εταιρίες που φτιάχνουν τέτοια φάρμακα θα λάτρευαν τα σχολεία αν το έκαναν, αλλά είναι ευθύνη του σχολείου να αρνηθεί ακόμα και αν τα φάρμακα είναι δωρεάν. Αλλά υπάρχει και ένας βαθύτερος λόγος: η σωστή παιδεία και η αγωγή του πολίτη. Τα σχολεία υποτίθεται ότι δεν διδάσκουν απλά γνώσεις και δεξιότητες, αλλά και το πνεύμα της καλής θέλησης. Την συνήθεια του να βοηθάς τους άλλους. Κάθε τάξη θα έπρεπε να έχει αυτόν το κανόνα: «Μαθητές, αν θέλετε να φέρετε λογισμικό στην τάξη δεν μπορείτε να το κρατήσετε για τον εαυτό σας. Θα πρέπει να μοιραστείτε αντίγραφα με την υπόλοιπη τάξη, συμπεριλαμβανομένου και του πηγαίου κώδικα, σε περίπτωση που κάποιος θέλει να μάθει για αυτό το πρόγραμμα. Το οποίο συνεπάγεται την απαγόρευση χρησης μη ελεύθερου λογισμικού στην τάξη.» Και το σχολείο πρέπει να δίνει το καλό παράδειγμα, πρέπει να ακολουθεί τους κανόνες που θέτει το ίδιο: θα πρέπει να φέρνει στις τάξεις μόνο ελεύθερο λογισμικό και να μοιράζεται αντίγραφα με όλους. Υπάρχει και ένας ακόμα λόγος, για το καλό της εκπαίδευσης, και συγκεκριμένα της εκπαίδευσης των καλύτερων προγραμματιστών. Προκειμένου αυτοί που έχουν κλίση στον προγραμματισμό να γίνουν καλοί προγραμματιστές, πρέπει να διαβάσουν πάρα πολύ κώδικα. Μόνον το ελεύθερο λογισμικό σου δίνει την ευκαιρία να διαβάσεις τον κώδικα μεγάλων προγραμμάτων που οι άνθρωποι όντως χρησιμοποιούν. Και μετά πρέπει να γράψεις πολύ κώδικα. Που σημαίνει, ότι πρέπει να γράψεις κώδικα σε μεγάλα προγράμματα. Πρέπει να ξεκινήσεις με κάτι απλό. Αυτό δεν σημαίνει να γράψεις μικρά προγράμματα, γιατί τα μικρά προγράμματα δεν προσεγγίζουν καν τις δυσκολίες των μεγάλων προγραμμάτων. Έτσι ο τρόπος που ξεκινάς με κάτι απλό είναι κάνοντας μικρές αλλαγές σε προϋπάρχοντα προγράμματα, και μόνο το ελεύθερο λογισμικό σου δίνει την δυνατότητα να το κάνεις αυτό.

Οπότε για ένα πλήθος λόγων, εκπαιδεύω ηθικά και σωστά σημαίνει εκπαιδεύω χρησιμοποιόντας μόνο ελεύθερο λογισμικό. Είναι πολλοί εκείνοι που λένε «Ας δώσουμε στα παιδιά και Windows και GNU+Linux έτσι ώστε να μάθουν και τα δύο. Αυτό είναι σαν να λέμε «ας δώσουμε στο διάλειμμα λίγο ουίσκι ή ούζο στα παιδιά μαζί με νερό, για να μάθουν και τα δύο.» Το σχολείο υποτίθεται ότι πρέπει να διδάσκει καλές συνήθειες, όχι εξάρτηση. Η Microsoft ξέρει πολύ καλά ότι αν δώσεις σε κάποιον ένα υπολογιστή με Windows και GNU+Linux, όταν τα περισσότερα παιδιά βλέπουν τις οικογένειες τους να χρησιμοποιούν Windows, τότε στην πλειονότητα τους θα χρησιμοποιήσουν Windows. Πρέπει να το αλλάξουμε αυτό, είναι μία κακή συνήθεια της κοινωνίας, είναι μία εξάρτηση. Και το σχολείο θα πρέπει ενεργά να βάλει ένα τέλος σε αυτή την εξάρτηση. Θα πρέπει να οδηγήσουν την κοινωνία σε μία κατάσταση όπου οι άνθρωποι θα έχουν ελευθερία. Αλλά θυμήσου, το πρόβλημα που θέλουμε να διορθώσουμε είναι μεγαλύτερο από την Microsoft. Η Apple είναι απειλητικότερη από τη Microsoft και δυστυχώς δείχνει να έχει μία επιτυχημένη πορεία στον τομέα των φορητών συσκευών με τα iThings. Και θυμήσου ότι τα iThings ήταν τα πρωτοπόρα μίας  τυραννικής τακτικής που η Microsoft μόνο αργότερα δοκίμασε. Δηλαδή το σχεδιασμό προϊόντων σα φυλακές, έτσι ώστε οι χρήστες να μην μπορούν ούτε καν να διαλέξουν ποιες εφαρμογές να εγκαταστήσουν ελεύθερα. Μπορούν να εγκαθιστούν μόνο τα προγράμματα που έχουν εγκριθεί από το “δικτάτορα”.

Αυτά είναι τα απαίσια πράγματα που η σατανική ιδιοφυΐα του Steve Jobs επινόησε για να βρει τρόπους ώστε οι άνθρωποι να λαχταρούν να φυλακιστούν σε ένα από αυτά τα προϊόντα. Έφτιαξε κελιά φυλακών που και ήταν τόσο λαμπερά που ο κόσμος ήθελε να κλειδωθεί μέσα. Υπάρχει ένα τεράστιο τμήμα δημοσίων σχέσεων που εργάζεται για να τον κάνει να δείχνει καλός, και η Apple δούλεψε πολύ σκληρά για να εκμεταλλευτεί το γεγονός του θανάτου του. Φυσικά και οι δημοσιοσχεσίτες της Apple δούλευαν και όσο ζούσε και φαίνεται πως ακόμα υπάρχουν πολλοί στα περιοδικά και τις εφημερίδες που θέλουν να στρέψουν την δημόσια γνώμη μακρυά από τέτοια ζητήματα ελευθερίας.

Μιλώντας για εκπαίδευση, όταν ήσασταν μέλος του εργαστηρίου τεχνητής νοημοσύνης του MIT , ήσασταν μέλος μίας κοινότητας.  Αυτή τελικά διασπάστηκε και ήσασταν ο μόνος ο οποίος σε πείσμα της γενικότερης τάσης δεν δούλεψε σε κάποια μεγάλη εταιρία ανάπτυξης ιδιόκτητου λογισμικού. Τι σας έδωσε δύναμη αν αγωνιστείτε, μόνος, σαν αντάρτης στο βουνό;
Ήμουν ήδη μόνος. Η κοινότητα της οποίας υπήρξα μέλος είχε ήδη διασπαστεί με αρκετά επιθετικό τρόπο. Οπότε ασχέτως του τι θα έκανα πάλι μόνος μου θα ήμουν. Αλλά και κάτι ακόμα. Είχα μία αποστροφή στην ιδέα της χρήσης και ανάπτυξης ιδιόκτητου λογισμικού, και αυτό το έκανε χειρότερο. Δεν είχα καμία εναλλακτική που να οδηγούσε σε ένα μέλλον που δεν θα ήμουν ντροπιασμένος και αηδιασμένος από τον εαυτό μου [πέραν αυτής που επέλεξα].

Ποιες είναι η κύριες αναφορές που διαμόρφωσαν τις απόψεις σας;
Δεν ξέρω. Υποθέτω ότι οι ιδέες του ελεύθερου λογισμικού έλαβαν μορφή από την κοινότητα που ήταν γύρω μου εκείνη τη περίοδο στο MIT, γιατί διέδιδαν το ελεύθερο λογισμικό και το έκαναν και πριν συμμετάσχω. Αυτό όμως που ήταν διαφορετικό για εμένα, ήταν ότι οι άλλοι έγραφαν ελεύθερο λογισμικό αλλά δεν είχαν πρόβλημα να γράψουν και μη ελεύθερο όταν αυτό ήταν πιο βολικό ή όταν εξυπηρετούσε κάποιους σκοπούς, όπως το να κάνει το πρόγραμμα εμπορικά πιο επιτυχές κτλ. Για εμένα αυτή η ελευθερία ήταν αυτό που το έκανε καλό αντί κακό, και θα ήταν άσκοπο να την απορρίψεις. Αλλά μου πήρε χρόνια για να διαμορφώσω αυτές τις θεωρίες, κάτι σαν μία δεκαετία. Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 ή ακόμα και στα τέλη αυτής, δεν είχα φτάσει ακόμα στο συμπέρασμα ότι το μη ελεύθερο λογισμικό είναι απλά άδικο.

Έχετε περιγράψει τον εαυτό σας ως απαισιόδοξο οπότε δεν θα σας ζητήσω να κοιτάξετε στην κρυστάλλινη σφαίρα σας...
Δεν θα έβλεπα και τίποτα όπως και να’χει. Το μέλλον εξαρτάται από εσένα. Αν μπορούσα να σου πω τι θα συμβεί, θα ήταν μάταιο για σένα να προσπαθήσεις να το αλλάξεις.

Ποιών projects λογισμικού η κοινωνικών κινημάτων την άνοδο παρακολουθείτε με ενθουσιασμό;
Εν προκειμένω, δεν υπάρχει κάποιο project λογισμικού που να με ενθουσιάζει, αλλά προσπαθώ να πείσω κάποιον να δουλέψει σε ένα συγκεκριμένο, αρκετά εξειδικευμένο κομμάτι ελεύθερου λογισμικού που είναι το τελευταίο πράγμα που χρειαζόμαστε για να κάνουμε δυνατή την χρήση των επιταχυντών γραφικών της ATI στον ελεύθερο κόσμο. Όσον αφορά τα κοινωνικά κινήματα, είμαι πολύ ενθουσιασμένος με το Occupy,  από την αντίθεση στα μέτρα λιτότητας σε Ελλάδα και Ισπανία και τα κινήματα κατά της φοροδιαφυγής των επιχειρήσεων, και γενικά ενθουσιάζομαι όταν βλέπω κόσμο να αγωνίζεται κατά της επιβολής στην κοινωνία μιας ολιγαρχίας πλουσίων.

stallman.org

Ο Θεόδωρος Παπαθεοδώρου είναι διδάκτωρ Πληροφορικής και διδάσκει στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα (marinero@gmail.com)

Πηγή: Ough