ΝΕΚΡΟΣ ΚΥΠΡΙΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ ΣΤΗ ΧΑΪΦΑ ΤΟΥ '48 - Αναζητούνται οι ρίζες του

Τη μέρα που ο 26χρονος Κύπριος διερμηνέας του βρετανικού στρατού Ευάγγελος Δημητριάδης του Λαζάρου, άφηνε την τελευταία του πνοή στη γη της Χάιφας, στις 30 Απριλίου 1948, ευρισκόμενος ανάμεσα σε πυρά Εβραίων και Αράβων που διεκδικούσαν την πόλη, στις απέναντι ακτές της Κύπρου, στην περιοχή της Ξυλοτύμπου, της Δεκέλειας και της Αμμοχώστου, κάποιες δεκάδες χιλιάδες Εβραίοι βρίσκονταν έγκλειστοι σε βρετανικά στρατόπεδα.

Οι περισσότεροι απ' αυτούς ήταν Εβραίοι της Ευρώπης, επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος, που στην πορεία τους προς την Παλαιστίνη, το 1946-1949, οι Βρετανοί σταμάτησαν τα πλοία τους και τους περιόρισαν σε στρατόπεδα στην ανατολική Κύπρο, προκειμένου να μην ενταθεί κι άλλο το ήδη τεταμένο κλίμα στην περιοχή, μεταξύ Εβραίων και Αράβων, από τη διαρκώς αυξανόμενη παρουσία Εβραίων στην περιοχή, όπου τελικά στις 14 Μαΐου 1948 ιδρύθηκε το κράτος του Ισραήλ.

Κάποιοι λίγοι είχαν μάλιστα φτάσει στην Κύπρο από τη Χάιφα, προκειμένου να βοηθήσουν τη ζωή στα στρατόπεδα των Εβραίων, προσφέροντας υπηρεσίες ως γιατροί ή δάσκαλοι, ενώ η Χάιφα ήταν ο επόμενός τους σταθμός στο Ισραήλ πια, όταν οι Άγγλοι αποφάσισαν να τους απελευθερώσουν σταδιακά.
Ο θάνατος λοιπόν του νεαρού Δημητριάδη στην πόλη της Χάιφας, δύο μόλις βδομάδες πριν την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Ισραήλ, αποτελεί ιστορική ειρωνεία, αν συλλογιστεί κανείς ότι ένας Κύπριος πέθανε με τη βρετανική στολή, σε μια διαμάχη την οποία οι Βρετανοί προσπαθούσαν να αποτρέψουν, σταματώντας τους Εβραίους στην Κύπρο.

Ένας άγνωστος

Για τον ίδιο τον Ευάγγελο Δημητριάδη ελάχιστα είναι γνωστά. Ο τάφος του βρέθηκε σχεδόν τυχαία από έναν επίμονο Βρετανό ιστοριοδίφη και η πρεσβεία της Κυπριακής Δημοκρατίας στο Τελ Αβίβ αναζητά τώρα ίχνη από την οικογένειά του, ώστε να μπορέσει να του αποδώσει τις δέουσες τιμές. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία που αναγράφονται στη φθαρμένη ταφόπετρά του, σε ένα κοιμητήριο δίπλα στο στρατιωτικό νεκροταφείο του Khayat Beach, ο Ευάγγελος Δημητριάδης του Λαζάρου είχε γεννηθεί στις 9/9/1922 στην Κύπρο και σκοτώθηκε στις 30/4/1948 στη Χάιφα. Λίγες μέρες πριν, στις 21-22 Απριλίου 1948, είχε διεξαχθεί στην περιοχή η Μάχη της Χάιφας ("επιχείρηση Bi'ur Hametz"), με την οποία πολεμιστές της μιλιταριστικής οργάνωσης Χαγκάνα επιχείρησαν να καταλάβουν τις αραβικές γειτονιές της στρατηγικής πόλης, που βρισκόταν τότε υπό βρετανική κυριαρχία.

Η μάχη διήρκεσε 30 ώρες και στις 22 Απριλίου οι Βρετανοί είχαν πια περιοριστεί στον έλεγχο μόνο του λιμανιού της Χάιφας. Οι οδομαχίες, ωστόσο, στην πόλη και τα σποραδικά πυρά μεταξύ Εβραίων και Αράβων μαχητών δεν σταμάτησαν, παρά στις 30 Απριλίου, όταν και δημοσιεύτηκε η κατάληψη της Χάιφας από τη Χαγκάνα στην τοπική, αγγλόφωνη εφημερίδα Palestine Post. Εκείνη τη μέρα, έπεσε νεκρός από τα πυρά των αντιμαχόμενων και ο 26χρονος διερμηνέας του βρετανικού στρατού, Ευάγγελος Δημητριάδης, την ώρα που προσπαθούσε να επιβιβαστεί σε ένα πλοίο, στο λιμάνι της Χάιφας.

Μαζί του σκοτώθηκαν και δύο στρατιώτες του 1ου Τάγματος του βρετανικού στρατού στην Παλαιστίνη, ο P. R. Clarke και ο F. Howlett. Οι τρεις τους ήταν οι τελευταίοι νεκροί των βρετανικών δυνάμεων στην Παλαιστίνη, προτού αποχωρήσουν από την περιοχή στις 15 Μαΐου 1948, έπειτα από 28 χρόνια παρουσίας τους εκεί.

Ο τάφος

Ο Clarke και ο Howlett τάφηκαν στο στρατιωτικό κοιμητήριο Khayat Beach, στη νοτιοδυτική Χάιφα, όπου είναι θαμμένοι σήμερα περισσότεροι από 800 άντρες του βρετανικού στρατού. Ο Δημητριάδης, εφόσον δεν ήταν στρατιώτης, αλλά διερμηνέας με ένα ειδικό καθεστώς, τάφηκε σε ένα κοιμητήριο παραπλεύρως, μαζί με άλλους νεκρούς των ημερών, αστυνομικούς, πολίτες κ.ά.

Ο τάφος του εντοπίστηκε πρόσφατα από έναν 75χρονο Βρετανό ιστορικό ερευνητή, τον Michael Gottschalk, ο οποίος ερευνούσε τα δύο κοιμητήρια, καταγράφοντας τους νεκρούς τους και τις συνθήκες του θανάτου τους. Ήταν απλώς μια ταφόπλακα με λίγα στοιχεία, σπασμένη, την οποία ο Gottschalk αποκατέστησε και στη συνέχεια αναζήτησε περισσότερα στοιχεία για τον νεαρό άντρα και τις συνθήκες του θανάτου του. Απευθύνθηκε στην Επιτροπή Πολέμων της Κοινοπολιτείας (Commonwealth War Commission), απ' όπου τα μόνα στοιχεία που υπήρχαν ήταν ότι ο Δημητριάδης σκοτώθηκε μαζί με τους στρατιώτες Clarke και Howlett, στην προσπάθειά τους να επιβιβαστούν σε πλοίο, στο λιμάνι της Χάιφας.

Ο Gottschalk προσπάθησε μάλιστα να μεταφερθεί ο τάφος του Δημητριάδη στο στρατιωτικό κοιμητήριο, εφόσον σκοτώθηκε σε δράση του βρετανικού στρατού, ωστόσο, η Επιτροπή τού αποκρίθηκε αρνητικά, διότι δεν είχε τους πόρους για τη μεταφορά του τάφου και διότι δεν το θεώρησε σκόπιμο να αποκαταστήσει τον Κύπριο διερμηνέα, 60 χρόνια μετά το θάνατό του. Κατάφερε, ωστόσο, να αποδοθούν τιμές στον 26χρονο Δημητριάδη, ο οποίος μετά θάνατον ανακηρύχθηκε επίτιμος λοχίας του 1ου-3ου τάγματος ("Hon. Sergeant 1st-3rd Grenadier guards", όπως γράφει στην πλάκα του τάφου του).

"Είναι κρίμα να έχουμε αυτόν τον άνθρωπο εκτός στρατιωτικού κοιμητηρίου, διότι ξέρω ότι οι Κύπριοι πολέμησαν και ξέρω ότι αρκετοί απ' αυτούς χάθηκαν", είπε ο Gottschalk στον Κύπριο πρέσβη στο Τελ Αβίβ, Δημήτρη Χατζηαργυρού, όταν τον επισκέφθηκε πριν από λίγο καιρό ζητώντας τη βοήθειά του. Όπως δήλωσε στον "Π" ο κ. Χατζηαργυρού, οι προσπάθειες τώρα της πρεσβείας, σε συνεργασία με τον Παγκύπριο Σύνδεσμο Πολεμιστών του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, είναι να εντοπιστούν συγγενείς του Ευάγγελου Δημητριάδη στην Κύπρο και ταυτόχρονα να βρεθεί χορηγός, ώστε να χτιστεί ένας κανονικός τάφος για αυτόν, στο σημείο όπου είναι θαμμένος.

Κύπριοι στον πόλεμο

Υπολογίζεται ότι περίπου 27.000 Κύπριοι υπηρέτησαν στις Βρετανικές Ένοπλες Δυνάμεις στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, από το 1939 έως το 1950, ξέχωρα απ' όσους υπηρέτησαν στον ελληνικό στρατό, αριθμός αξιοσημείωτος, λαμβανομένου υπόψη του μικρού μεγέθους του νησιού. Υπηρέτησαν σε όλα τα μέτωπα, στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και στην Αφρική, κυρίως μέσα από τις γραμμές του Κυπριακού Συντάγματος των Αντρών. Σημαντική ήταν όμως και η παρουσία περίπου 800 γυναικών από την Κύπρο, οι οποίες πρόσφεραν από τις τάξεις του Γυναικείου Βοηθητικού Σώματος Αεροπορίας (WAAF - Women Auxiliary Air Force) και του Γυναικείου Βοηθητικού Σώματος (ATS - Auxiliary Territorial Service). Συνολικά, περισσότεροι από 600 Κύπριοι έπεσαν στα πεδία των μαχών και είναι μέχρι σήμερα θαμμένοι σε 56 στρατιωτικά κοιμητήρια 17 χωρών, ενώ 2.500 Κύπριοι αιχμαλωτίστηκαν σε Γερμανία, Βέλγιο, Τσεχοσλοβακία, Γιουγκοσλαβία και Ιταλία. Ειδικότερα στην περιοχή της Παλαιστίνης, υπήρχαν από το 1941 τέσσερις λόχοι Κυπρίων ημιονηγών, στρατιώτες που εκπαιδεύτηκαν στο ορεινό πυροβολικό, φρουροί, άνδρες που υπηρέτησαν σε φορτοεκφορτώσεις πλοίων, ανορύξεις χαρακωμάτων και στο εργοστάσιο κατασκευής δοχείων βενζίνης στο Νεσιέρ, ενώ εκεί υπηρέτησαν και αρκετές γυναίκες.

Οι νεκροί της Χάιφας

Οκτακόσιοι εβδομήντα έξι άντρες του βρετανικού στρατού και όχι μόνο αναπαύονται σήμερα στο στρατιωτικό νεκροταφείο Khayat Beach, 5 χλμ. νοτιοδυτικά της Χάιφας. Η πόλη υπήρξε στρατηγικό σημείο στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς διέθετε λιμάνι που προσφερόταν για ναυμαχίες, χάρη στα βαθιά του νερά, και αεροδρόμιο. Εκεί κατέληγε μάλιστα η σιδηροδρομική γραμμή της Αιγύπτου και του αγωγού πετρελαίου που ένωνε το Κιρκούκ με τη Χάιφα. Στη διάρκεια του πολέμου, η πόλη κατέστη μια από τις κύριες βάσεις τροφοδότησης και φύλαξης πυρομαχικών στη Μέση Ανατολή, ενώ στο λιμάνι της δημιουργήθηκε μεγάλη ναυτική βάση. Το νεκροταφείο του Khayat Beach δημιουργήθηκε το 1941, αρχικά για να φιλοξενήσει τους τάφους όσων σκοτώθηκαν στο πολεμικό καθήκον στην περιοχή της βόρειας Παλαιστίνης (σημερινό Ισραήλ). Αργότερα όμως μεταφέρθηκαν εκεί και τάφοι από το βρετανικό πολιτικό νεκροταφείο της Χάιφας, από το νεκροταφείο Mafrog της τότε Υπεριορδανίας και από το νεκροταφείο Dafna της Συρίας. Στο νεκροταφείο του Khayat Beach υπάρχουν σήμερα 691 τάφοι κοινοπολιτειακών του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, 91 τάφοι λοιπών εθνικοτήτων και τάφοι ανθρώπων που σκοτώθηκαν ή πέθαναν στη διάρκεια του πολέμου, αλλά όχι πολεμώντας. Η πλειοψηφία, πάντως, των θαμμένων εκεί είναι άτομα που σκοτώθηκαν στις ταραχές, που προηγήθηκαν της αποχώρησης των βρετανικών δυνάμεων από την Παλαιστίνη, τον Μάιο του 1948.

ΧΡΥΣΤΑ ΝΤΖΑΝΗ

Πηγή: Πολίτης (Δημοσιεύτηκε στην έντυπη έκδοση του "Π" 14/12/2011)